نقاشی عاشورایی به سختی نفس می‌کشد
یک نقاش مشهد گفت: امروز نیز با آنکه پیام عاشورا از سوی هنرمندان مدرن بسیاری در خلق آثار فاخر به کار می‌رود، همچنان ظرفیت‌های مغفول فراوانی در این مفهوم وجود دارد.
الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ نبرد کربلا به عنوان یکی از ماجرا‌های تراژیک واقعی تاریخ همواره از موضوعات موردتوجه هنرمندان نقاش بوده است. نقاشی عاشورایی برای هنرمندانی که در این عرصه نقش می‌زنند و همچنین برای مخاطبان آن ها، نه فقط بوم و رنگ و طرح، بلکه هنر زندگی است.
آن چنان که نقاشی قهوه خانه‌ای به عنوان مهم‌ترین گونه از نقاشی عاشورایی که از عهد صفویه به بعد فراگیر شد، خصلتی کارکردی داشته و به عنوان ابزاری برای نقالان و راویان مورداقبال هنرمندان نقاش بوده است. امروز نیز با آنکه پیام عاشورا از سوی هنرمندان مدرن بسیاری در خلق آثار فاخر به کار می‌رود، همچنان ظرفیت‌های مغفول فراوانی در این مفهوم وجود دارد.
ما در این گفتگو با احمد منصوب، هنرمندی که بیشتر او را با نقاشی دیواری هایش از شهدای انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مدافع حرم می‌شناسیم، درباره این ظرفیت‌ها گپ زدیم. احمد منصوری نژاد که با نام هنری احمد منصوب شناخته می‌شود، پس از شهادت برادرش مهدی که هنرمند و دوستدار هنر بود، به نقاشی شهدا علاقه‌مند شد و در ادامه به چهره‌ای شناخته شده در این زمینه تبدیل شد. این گفتگو را در ادامه دنبال کنید.
رویکرد هنر نقاشی در قبال واقعه عاشورا تاکنون چگونه بوده است؟
در تاریخ هنر نقاشی ایران آثاری را می‌بینیم که توسط عاشقان و شیعیان آقا اباعبدا... الحسین (ع) در قالب نقاشی‌هایی با تکنیک قهوه خانه‌ای خلق شده اند. مضمون این نقاشی‌ها روایت‌های تاریخی است که در روز عاشورا و بعد از آن (مانند داستان حزن انگیز و تلخ اسارت خاندان امام حسین (ع)، قیام مختار و توابین و...) اتفاق افتاده اند.
قالب اجرایی بیشتر این آثار نقاشی قهوه خانه‌ای ایرانی است. در سال‌های گذشته شاهد نقاشی‌هایی به سبک سمبولیزم و حتی رئالیسم از صحنه‌های مشهور عاشورا هستیم. در تصویرسازی نیز طراحی‌هایی از واقعه عاشورا را به ویژه در کتاب‌های چاپ سنگی می‌بینیم که سبک وسیاق خاص خودشان را داشته و در سال‌های اخیر این طراحی‌ها در پوستر‌ها بازنمایی شده اند.
بسیاری از این آثار موجب تبلور فرهنگ عاشورایی در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس شدند، چنان که شاهد خلق آثاری در این موضوعات متأثر از نقاشی‌های عاشورایی هستیم مانند آثار استاد حسن اسماعیل زاده، حسین قوللر آقاسی و نقاشان دیگر. این نکته را یادآوری می‌کنم که در آثاری از هنرمندان متأخر نگارگر نیز شاهد آثاری از این دست هستیم، ازجمله در آثار استاد محمدباقر آقامیری و استاد محمود فرشچیان که تابلو‌های مشهور آن‌ها با موضوع عاشورا در دنیا بین شیعیان و خاندان عصمت و طهارت (ع) جای خودشان را باز کرده اند.
نقاشی محرمی از چه زمانی رونق گرفت؟
پیشینه آثار نقاشی درباره محرم و صفر در ایران به دوره صفویه بازمی گردد. چنان که می‌دانیم، در این دوره فرهنگ شیعه در ایران گسترش یافت و تثبیت شد. به دنبال آن، برگزاری مجالس عزای اباعبدا... الحسین (ع) رونق گرفت. البته سبک وسیاق این آثار مبتنی بر سبکی است که امروزه خیالی نگاری خوانده می‌شود. نقاشی قهوه خانه‌ای نیز برگرفته از همین سبک وسیاق است.
ویژگی‌های این سبک دوری از مظاهر تجسمی مادی به ویژه پرسپکتیو است. به جای آن شاهد ارزش گذاری بعدنمایی و دور و نزدیکی «مقامی» هستیم. هرچه شخصیت والاتر باشد، به همان میزان جانمایی او در تابلو بزرگ‌تر است. به همین دلیل، حضرت سیدالشهدا (ع) در این قبیل آثار بزرگ‌تر از بقیه شخصیت‌ها به تصویر کشیده می‌شوند.
این سبک از نقاشی امروز در چه وضعیتی قرار دارد؟
یکی از خالقان مطرح این پرده‌ها در عصر حاضر، مرحوم استاد محمد مدبر است که همکار استاد حسین قوللر آقاسی نیز بوده است. اکنون این سبک به سختی نفس می‌کشد و استادان انگشت شماری، چون سیدمحمدرضا حسینی و محمدرضا حمیدی (در مشهد) از متأخرانی هستند که هنوز در این سبک قلم می‌زنند.
متأسفانه با وجود ویژگی‌های بسیار ارزنده و تأثیرگذار این سبک، حمایت چندانی از آن دیده نمی‌شود. حتی در محیط‌های دانشگاهی توجهی جدی به این سبک اصیل ایرانی نمی‌شود. به نظرم جا دارد مدیریت‌های هنری کشور در سازمان‌های مختلف مانند وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، حوزه هنری، سازمان بسیج هنرمندان و دیگر سازمان‌های مرتبط برای تبیین و نشر هرچه بیشتر این سبک اصیل تصمیمات لازم را بگیرند و اقدامات مؤثری انجام دهند.
به نظرتان اندیشه و فلسفه واقعه عاشورا چه ظرفیت‌هایی در هنر نقاشی به ویژه نقاشی مدرن دارد؟
این محتوا بسیار غنی و ژرف است. با اینکه صد‌ها سال از این واقعه مهم گذشته، عمق و اثرگذاری آن آن قدر قوی است که هنوز هنرمندان می‌توانند با شناخت بیشتر از این واقعه و معرفت بخشی به اندیشه هایشان، به خلق آثار جهانی بپردازند. هیچ فرقی نمی‌کند که در عرصه هنر مدرن بخواهند فعالیت کنند یا هنر کلاسیک. بسیاری از نماد‌ها و نشانه‌هایی که در پانصد سال گذشته یعنی از دوره صفویه به بعد در این هنر کار شده اند، اکنون با مؤلفه‌های هنر مدرن آمیخته شده اند.
یعنی هنرمندان هوشمندی که دل در گرو ارائه پیام‌های عاشورا دارند، در قالب هنر مدرن نیز می‌توانند عرض ارادت کنند. کافی است با کمی دقت به بررسی و پژوهش این نماد‌ها و نشانه‌ها بپردازند تا بتوانند به کار‌های ارزشمندی دست پیدا کنند. در هنر کلاسیک و سبک‌های شناخته شده نقاشی نیز این آمادگی وجود دارد.
برای مثال در سال‌های گذشته حسن روح الامین با دقت نظر و انتخاب برهه‌های مختلفی از این رویداد بزرگ توانست در سبک رئال موفق ظاهر شود و تابلو‌های اثرگذاری را که جایشان تا پیش از آن خالی بود، خلق کند. این باعث شده است بسیاری از عاشقان اهل بیت (ع) با رغبت و علاقه بسیار از این تابلو‌ها استقبال کنند. شاهد این مدعا، بهره برداری وسیع از این تابلو‌ها در اماکن و مجالس مختلف است.
شخصیت‌های مرتبط با این رویداد نیز از چنین ظرفیتی در هنر نقاشی برخوردارند؟
تنوع شخصیتی بسیار بی نظیری در واقعه عاشورا وجود دارد. از طفل کوچک شش ماهه که ناجوانمردانه در آغوش پدر به شهادت رسید گرفته تا نوجوانان، جوانان، میان سالان و سالمندانی که در واقعه حضور دارند و در دفاع از دین به شهادت رسیدند. همچنین خانم‌هایی که به علم داری حضرت زینب (س) در کاروان اسرا حضور داشتند. همه این شخصیت‌ها می‌توانند در موقعیت‌های مختلف و با شیوه‌ها و تکنیک‌های متعدد در آثار تجسمی استفاده شوند.
چقدر از این ظرفیت‌ها استفاده شده است و چه مواردی وجود دارد که مورد غفلت واقع شده است؟
این حادثه در تاریخ بشریت بی نظیر است. داغ این تراژدی و ظلمی که به نوادگان پیامبر (ص) در صحرای تفتیده کربلا با آن وضع فجیع شد، زمینه و بستری برای هنرمندان در طول تاریخ فراهم کرده است. هنرمندان از زوایای مختلف به آن پرداخته اند و درس‌هایی راهگشا در طریقت انسانی و رهپویی راه حضرت سیدالشهدا (ع) به بشریت عرضه کرده اند، ازجمله پیام ایثار، مقاومت، سربلندی و آزادگی حتی در اسارت.
این نکته را نیز بگویم که هرچقدر هنرمند آمادگی معرفتی و عرفانی بیشتری داشته باشد و بتواند با امام حسین (ع) و خاندان گرامی ایشان ارتباط قلبی بهتری برقرار کند، به همان نسبت ظرفیت‌ها نیز خودشان را به او نشان می‌دهند.
به نظرتان برای اثرگذاری و جذب مخاطب نسل جوان به محتوای عاشورایی در هنر نقاشی چه باید کرد؟
علاوه بر تکنیک که هنرمندان جوان به آن علاقه دارند، محتوا نیز بسیار مهم است. باید به هنرمندان جوان کمک کنیم بیش از پیش خودشان را در معارف و دستاورد‌های قیام عاشورا غرق کنند و با توسل به وجود مقدس اباعبدا... (ع) به محتوای درونی این رویداد مهم نزدیک شوند. برای مثال در مقام حمایت می‌توان فرصت زیارت کربلا را برای بسیاری از هنرمندان جوان مستعد فراهم کرد تا بهتر بتوانند به درک معارف اهل بیت (ع) و واقعه عظیم عاشورا نائل شوند، به ویژه در ماه محرم و صفر که بهترین زمان هاست.
همچنین فرصت‌هایی مانند حضور در مجالس روضه و عزاداری امام حسین (ع) به افزایش معارف آن‌ها کمک می‌کند. راهی به جز این نیست. کسی که می‌خواهد تابلو نقاشی اش همه حجاب‌ها را درنوردد و به دل‌ها بنشیند، هنرش باید از دلش بیرون بیاید. این به جز از طریق طی کردن این مراحل ممکن نیست.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
